De organisatiecultuur bepaalt het gedrag van medisch specialisten. Andersom is ook waar. De manier waarop artsen omgaan met kwaliteit en veiligheid, elkaar aanspreken op gedrag en incidenten melden, bepaalt voor een groot deel de cultuur van de zorginstelling. Dit komt door de positie en voorbeeldfunctie van een medisch specialist binnen een zorginstelling.
Deze blog beschrijft de oorzaken en gevolgen van het disfunctioneren van medisch specialisten en hoe een open cultuur de kans op disfunctioneren vermindert.
Organisatiecultuur
Het is belangrijk dat binnen zorginstellingen een cultuur heerst waarin bijvoorbeeld artsen en verpleegkundigen incidenten kunnen melden, zonder angst voor blaming en shaming. Dit wordt ook wel een Just Culture genoemd. Omdat iedereen het vanuit zijn eigen positie zo goed mogelijk wil doen, ontstaat vaak een conflictmodel tussen bestuurders en de zorgprofessionals. Streven naar gezamenlijkheid zal een wij-cultuur bewerkstelligen, in plaats van een wij/zij cultuur. Het is belangrijk dat waarden zoals compassie, samenwerking en zorgvuldigheid centraal worden gesteld. Zo krijgt (mogelijk) disfunctioneren minder kans.
Disfunctioneren van medisch specialisten
Er is meer aandacht gekomen voor het disfunctioneren van medisch specialisten. In de politiek en in de media, maar ook binnen de beroepsgroep zelf. Aanleiding hiervoor waren een aantal incidenten die verband hielden met disfunctioneren van artsen. De schrijnende casuïstiek heeft grote impact op het gevoel van veiligheid door individuele patiënten, de medische vakgroep en op de zorginstelling zelf.
Artsen moeten naast hun medische kennis en vaardigheden wetenschappelijk èn persoonlijk kunnen reflecteren om een excellente arts te worden en te blijven.
Veiligheid en functioneren van professionals
Het is logisch dat er zwaar wordt getild aan het functioneren van zorgprofessionals. Want als zij zich niet houden aan de professionele standaard is de veiligheid van de patiënt in het geding. Ook tekortkomingen in de organisatie vormen een risico voor de patiëntveiligheid.
Artsen worden opgeleid tot een ‘medisch expert’, maar competentiegebieden zoals communicatie, samenwerken, maatschappelijk handelen, organisatorische vaardigheden en professionaliteit zijn evengoed belangrijk. Naarmate een arts meer werkervaring heeft opgebouwd, zal hij/zij zich ook in deze competenties verder ontwikkelen. Toch blijft continue bijscholing binnen – en buiten het vakgebied noodzakelijk. Overmatige routine, vasthouden aan oude procedures of vormen van overwerkt zijn kunnen namelijk leiden tot verminderde prestaties op één of meer competentiegebieden. Ondanks jarenlang goed functioneren.
Risico's bij disfunctioneren van medisch specialisten
Op basis van onderzoek naar het ontstaan van disfunctioneren kunnen de risico’s op disfunctioneren ingedeeld worden in:
- Individuele factoren, zoals gebrek aan zelfinzicht, niet ontvankelijk voor feedback door professionals, etc.
- Factoren gerelateerd aan de werkomgeving, zoals organisatie/RvB, maatschap, werklast (hoge werkdruk), lange werkdagen, technisch complexe omgeving, etc. Deze factoren gaan vaak gepaard met individuele factoren.
- Factoren gerelateerd aan (gebrek aan) continue professionele ontwikkeling, zoals onvoldoende aandacht voor onderwijs en opleiding voor nieuwe technieken en werkwijzen.
Uit onderzoek van Visser et al.et al. (2003) blijkt dat 55% van de 2400 ondervraagde medisch specialisten hoge mate van stress en ontevredenheid met het werk ervaart. Voornamelijk factoren gerelateerd aan de werkomgeving in combinatie met individuele factoren, spelen hierin een belangrijke rol. Hoge mate van stress en ontevredenheid vergroot de kans op het krijgen van een burn-out. Mentale en fysieke ongezondheid, zoals een burn-out, maar ook lichamelijke ziekten, depressie, verslavingsproblematiek en relatieproblemen van artsen zijn risicofactoren die kunnen leiden tot disfunctioneren.
Wat kan bijdragen aan het voorkomen van disfunctioneren onder hoog opgeleide professionals?
Alle ziekenhuizen in Nederland behoren een systeem in te voeren van verantwoorde evaluatie van het individueel professioneel functioneren van leden van de medische staf (IFMS). Medisch Specialisten vragen bij IFMS om feedback van collega’s. Zowel naaste, als ondergeschikte en hogergeplaatste collega’s. Deze feedback wordt door de medisch manager besproken met de medisch specialist. IFMS dient jaarlijks plaats te vinden, zodat de continuïteit van de feedback gesprekken is gewaarborgd.
In Nederland kennen we het IFMS-systeem (Individueel Functioneren Medisch Specialisten), en andere evaluatiesystemen die de prestaties van specialisten in kaart brengen. Door het structurele karakter van IFMS biedt het instrument de mogelijkheid ontstane tekorten in functioneren te signaleren en bij te stellen (zie kader).
Rol management
De Raad van Bestuur en leidinggevenden hebben de verplichting om tijdig in te grijpen bij disfunctioneren. Het is daarom belangrijk dat Raden van Bestuur en leidinggevenden aandacht hebben voor de volgende zaken:
- Herkennen van verminderd functioneren, zoals verminderde kennis en vaardigheden, samenwerking en communicatie. Bijvoorbeeld door middel van IFMS.
- Tijdig inspelen op verminderd functioneren is van groot belang om risico’s op gebied van veiligheid te voorkomen.
- Ondersteuning bij verminderd functioneren moet gericht zijn op het herstel van de situatie en borging van de veiligheid. Het is van belang dat praktijk of instelling dit stimuleert of faciliteert.
- Belangrijke rol voor directe collega’s. Zij weten niet altijd wat te doen. Hoe maak je verminderd functioneren bespreekbaar?
- Aandacht voor het ontwikkelen van een cultuur waar functioneren open wordt besproken en waar nodig adequaat wordt ondersteund.
- Zorginstelling is verantwoordelijk voor kwaliteit en veiligheid van de zorg.
Hoe kan TPSC hulp bieden?
Door middel van de TPSC Cloud™ software kan iedere leidinggevende en zorgprofessional incidenten melden en bespreekbaar maken. Rapportages worden snel en eenvoudig gegenereerd, waardoor incidenten, risico’s en trends real-time inzichtelijk worden gemaakt.
Door de inzet van de PRISMA analyse worden de basisoorzaken van het ontstaan van een incident inzichtelijk gemaakt. Bijvoorbeeld het disfunctioneren van een zorgprofessional. Daarnaast komen we graag met u in gesprek om uw organisatie te ondersteunen in het bijhouden Individueel Functioneren Medische Specialisten (IFMS).
eBook Veiligheidscultuur
Wil je meer weten over interventies die je kunt inzetten om een open cultuur te creëren, zodat de kans op disfunctioneren verkleint? Download het eBook “Veiligheid maak je samen!” over het realiseren van cultuurveranderingen in de zorg.
