In de afgelopen decennia is het aantal nieuwe virussen alleen maar toegenomen. Denk aan SARS, ebola en nu het coronavirus (COVID-19: Corona Virus Disease 2019). Ziekenhuizen en zorginstellingen zijn allemaal wel bekend met virussen, uitbraken daarvan en de bijbehorende maatregelen.
Toch kan in de praktijk de uitvoering van bepaalde richtlijnen lastig zijn, bijvoorbeeld door de eigen werkwijze in een zorginstelling. Daarnaast zijn de richtlijnen ter bestrijding van infecties vaak gebaseerd op wetenschappelijke kennis. Goede uitwerking van deze kennis en implementatie van de richtlijn draagt bij in de naleving ervan. Denk bijvoorbeeld aan de discussie van handen wassen met zeep of juist met alcohol?
Of bijvoorbeeld het belang van kleding wassen op 90 graden bij het norovirus. Los van het feit of iedere mantelzorg of wasserij hiervan op de hoogte is, blijft er vaak ook niet veel over van kleding gewassen op hoge temperatuur. Dus gebeurt het niet. Deze maatregel is hierdoor niet haalbaar en wordt niet uitgevoerd. Zo zijn er verschillende factoren die invloed hebben op de naleving en de borging van de patiëntveiligheid in de zorg.
Hier volgen 10 tips om de veiligheid van patiënten, cliënten en medewerkers te borgen in tijden van het corona virus. Of lees onze blog met de leerpunten vanuit de eerst COVID-19 uitbraak.
- Let op de omgevingsfactoren bij de uitvoerbaarheid van hygiënemaatregelen;
- Maak duidelijk wie belangrijke beslissingen neemt;
- Werk aan een veiligheidscultuur;
- Let op: niet iedereen snapt of herinnert zich de (hygiëne-)maatregelen;
- Denk aan bruikbaarheid en leesbaarheid van protocollen;
- Hygiënemaatregelen moeten aansluiten bij werkwijze van zorginstelling;
- Zorg dat duidelijkheid is over het effect van hygiënemaatregelen;
- Breng idealiter een scheiding aan op de werkvloer;
- Zorg voor goede registratie van ziektegevallen;
- Evalueer en communiceer met de medewerkers.
(graag delen met collega's en bekenden die werken in de zorg)
Let op de omgevingsfactoren bij de uitvoerbaarheid van hygiënemaatregelen.
De indeling van een gebouw kan invloed hebben op de uitvoerbaarheid van de protocollen en richtlijnen. Moet iedereen hetzelfde handvat aanpakken of gaan de deuren vanzelf open? Bij zorginstellingen waar mensen wonen maakt het verschil of iedereen bijvoorbeeld een eigen badkamer heeft waar handen gewassen kunnen worden. Of wordt het gebouw misschien ook gebruikt door externen, zoals een kinderdagverblijf? Het is belangrijk om te kijken naar de invloed van dergelijke factoren om de naleving ervan te kunnen garanderen.
- Zieke patiënten/cliënten blijven op de besmette afdeling zolang de afdeling gesloten is. Zij doen ook niet mee aan (groeps)activiteiten buiten de afdeling totdat de afdeling is vrijgegeven bij het beëindigen van de infectiepreventiemaatregelen.
- Markeer de kamer(s) van cliënten met (verdenking op) besmetting en leg aan de patiënten/cliënten en/of hun contactpersonen uit waarom dit nodig is.
- Plaats patiënten/cliënten niet over naar andere afdelingen of instellingen, tenzij het besmettingsrisico overstijgt. Informeer andere afdeling/instelling en andere betrokken zorgverleners (bijvoorbeeld ambulancemedewerkers) zodat deze de benodigde infectiepreventiemaatregelen kunnen nemen.
- Overweeg een opnamestop afhankelijk van de grootte van de uitbraak of als de uitbraak niet onder controle komt.
Maak duidelijk wie belangrijke beslissingen neemt
Wie bepaalt of er extra personeel wordt ingezet gelet? Wie kijkt naar het werkrooster van verschillende disciplines indien het bepalend is bij verspreiding van het virus. Of wie beslist over extra inzet van een schoonmaakbedrijf. Kiezen we voor interne medewerkers omdat zij het belang zien van de extra hygiënemaatregelen? En wie heeft ’s nachts de verantwoordelijkheid bij extreme verspreiding van het virus?
Een locatiemanager maakt weer andere keuzes of afwegingen dan een nachthoofd of specialist ouderen geneeskunde bijvoorbeeld over het sluiten van afdelingen. Wie maakt de afweging tussen de kosten en de verspreiding van een virus onder kwetsbare ouderen? Het is belangrijk om hier op voorhand over na te denken, zodat er in geval van crisis meteen verantwoordelijkheid genomen kan worden.
Werk aan een veiligheidscultuur
Het aanspreken op handhygiëne bij het dragen van ringen kan al lastig zijn binnen teams. Maar hoe wordt er omgegaan met het beleid rondom handen wassen? En meldt iemand zich ziek zodra deze klachten bij zichzelf opmerkt? Persoonlijke hygiëne van medewerkers blijft één van de belangrijkste maatregelen, waarbij we weten dat de cultuur hierbij van invloed kan zijn. Maak met elkaar duidelijke afspraken over professionele verantwoordelijkheid. Met daarbij de toevoeging dat afspraken maken betekent elkaar er ook op aanspreken.
Let op: niet iedereen snapt of herinnert zich de (hygiëne-)maatregelen
Het lichamelijk en psychisch welbevinden, intellectueel vermogen, en gedrag van een bewoner kunnen van invloed zijn op de uitvoering van de getroffen maatregelen. Voor deze groep is het extra belangrijk om ook een actieve rol te verwachten van mantelzorgers. Zo kunnen bijvoorbeeld bewoners van een zorginstelling die dementerend zijn extra moeite hebben met het uitvoeren van (hygiëne-)maatregelen.
Denk aan bruikbaarheid en leesbaarheid van protocollen
Soms worden protocollen of richtlijnen van landelijke verenigingen één op één overgenomen door de zorginstelling. Soms iets aangepast. Het kan er voor zorgen dat een protocol bijna onbruikbaar is tijdens een uitbraak, omdat het aantal pagina’s te veel is en het in korte tijd niet te lezen is, waardoor medewerkers zelf moeten filteren wat belangrijk is voor hen.
Een handige checklist, op maat voor de eigen organisatie, kan helpen om de veiligheid te borgen. Lees hier meer over de mogelijkheden.
Hygiënemaatregelen moeten aansluiten bij werkwijze van zorginstelling
Het is belangrijk dat iedere zorginstelling per functie vast te leggen wat de concrete taken en verantwoordelijkheden zijn.
- Het schept duidelijkheid over rollen en verantwoordelijkheden
- Het voorkomt veel leeswerk tijdens een uitbraak
- Hoeveelheid werk worden verspreid
- Informatie kan toegespitst worden op functie en de verspreiding van het virus
- Maak een box met voor alle functies een geplastificeerd A4 met taken en verantwoordelijkheden tijdens een uitbraak, zodat deze per dienst overgedragen kan worden en er altijd iemand verantwoordelijk blijft.
Zorg dat duidelijkheid is over het effect van hygiënemaatregelen
De effectiviteit en haalbaarheid van (hygiëne-)maatregelen van de landelijke richtlijnen moeten wetenschappelijk onderbouwd worden. Dit houdt in dat maatregelen die bewezen niet effectief, of beperkt effectief zijn, niet in de richtlijnen opgenomen moeten worden. Voor zorginstellingen is het daarom belangrijk te weten welke maatregelen effectief zijn, zodat weloverwogen besluiten genomen kunnen worden. Handen wassen met alcohol of zeep is daar weer een goed voorbeeld van. Soms zijn richtlijnen op een aantal punten niet haalbaar in de praktijk. Dit heeft te maken met de (hygiëne-)maatregelen zelf, maar ook met de implementatie en uitvoering van de (hygiëne-)maatregelen binnen de zorginstelling.
Breng idealiter een scheiding aan op de werkvloer
Bijvoorbeeld:
- cliëntgebonden gebruik van sanitair óf scheiding in sanitair voor zieke cliënten en niet-zieke cliënten;
- medewerkers die zorgen voor niet-zieke cliënten en medewerkers die zorgen voor zieke cliënten;
- gemeenschappelijke verblijfsruimten voor niet-zieke en voor zieke cliënten.
Tip: in situaties waarin bovenstaande scheiding niet mogelijk is, bepaalt het crisisteam welke scheiding wel mogelijk is en communiceert dit naar de betreffende afdeling(en).
Daarnaast:
- Laat afdelingsgebonden medewerkers (zoals verplegend/verzorgend personeel en vrijwilligers) van de afdeling met zieken niet werken op een afdeling zonder besmetting;
- Niet-afdelingsgebonden medewerkers (zoals invalkrachten, therapeuten/ paramedici en medewerkers van facilitaire diensten (zoals linnendienst, voedingsdienst, postafdeling) niet toelaten op een afdeling met zieken;
- Laat invalkrachten die werkzaam zijn (geweest) op een afdeling met besmetting niet werken op niet-besmette afdelingen;
- Beperk het bezoek van niet-afdelingsgebonden medewerkers aan de besmette afdeling; maak afspraken indien bezoek nodig is (aanvullende infectiepreventiemaatregelen)
- Medewerkers van facilitaire diensten leveren materialen af bij de ingang van de afdeling, de materialen worden door de medewerkers van de afdeling verder verspreid.
Zorg voor goede registratie van ziektegevallen
Nieuwe ziektegevallen kunnen inzichten bieden in de mogelijke wijze van besmetting. Registreer per dag per afdeling de personen (patienten/cliënten én medewerkers/ vrijwilligers) met (nieuwe) klachten en zolang er (een vermoeden van) besmetting is. Registratie van (nieuwe en herstelde) ziektegevallen geeft namelijk overzicht op (wijzigingen in) de omvang van een uitbraak, maar ook controle op de effectiviteit van de bestrijding. Bovendien bepaalt het ook het moment van beëindigen van de aanvullende infectiepreventiemaatregelen.
Evalueer en communiceer met de medewerkers
Organiseer als zorginstelling ieder jaar een bijeenkomst over virusuitbraken voor alle betrokkenen (ook bewoners en mantelzorgers). Geef zorgprofessionals de ruimte om hun verhaal te doen en deel ervaringen en leerpunten. Voorlichting draagt bij aan het vergroten van kennis. Iedereen is beter voorbereid en mogelijk worden virusinfecties eerder gesignaleerd.
